IBON GAZTAÑAZPI ZALDUA (Orio, 1977) ETB1en dabil esatari, estropaden zuzeneko emanaldietan. Bera 22 denboraldiz aritu zen arraunean. Martxoan, dokumental onenaren saria jaso zuen Noidako Nazioarteko Zinema Jaialdian (India), Errio lanagatik. M. Egimendi. Argazkia: Javi Colmenero.

Nola heldu zen Errio haraino?
Orioko Udalaren ekimenez sortu zen, errioaren¹ balioa nolabait biziberritzeko. Herri osoaren kontaketa errioaren inguruan ardaztea zen asmoa. Itsas ondareari begira hasi ginen, ikaragarrizko altxorrak daudelako. Egin gabe zegoen lanketa hori ikus-entzunezko batean bildu nahi zuten. Bi urteko prozesua izan zen, ezin aberasgarriagoa, gauza piloa ikasi bainuen bizi garen herriari buruz; batez ere, gure ezjakintasuna zenbaterainokoa den. Orion aurkeztu genuen iazko udazkenean, oso harrera ona izan zuen, eta jaialdietara ere bidali genuen. Noidatik deitu ziguten: aurrena², jaialdirako aukeratu zutelako; gero, saria eman zigutela esateko. Imajinatu nolako poza, emozioa eta ezustekoa!

“Errio egiten gauza piloa ikasi nuen bizi garen herriaz”

“Herri baten arima arnasteko, ezinbestekoa da bertako hizkuntza jakitea”

“Arrauna logika belikotik bizi du jendeak”

“Aurten, ligarako batez ere, hautagai nagusia orio dela uste dut”

“Orio ez da, oraindik behintzat, iazko urdaibai bihurtuko”

“Gero eta gazte gutxiago datoz arraunera, arazoa serioa da”

Zer kontatzen du?
Itsasadarren azken kilometroetako itsas ondareaz dihardu, Nagore Urdanpilleta arraunlariarekin, han eta hemen geldialdiak eginez. Duela 40.000 urte Orion arrantzan ibiltzen zen jendea bizi zela kontatzen du; bazela XIII. mendetik baleatara joaten zen herri bat; Orioko balearen kondaira handi hori ere kontatzen du; Ameriketako merkataritzan euskaldunek izan zuten parte hartzea; Orioko ontziolak bereziak zirela Europan, egiten zituzten ontzien kalitateagatik; lau mila biztanleko herria izan arren, 27 bapore zeudela XX. mendearen bigarren erdialdean, eta 400 familia horretatik bizi zirela zuzenean...
Julio Villarren E, petrel! liburua euskarara itzuli duzu. Zerk eraman zintuen horretara?
Oso gaztetan irakurri nuen eta erabat liluratuta geratu nintzen. Beste garai bat zen, bazegoen askatasun grina, motxila hartu eta mundua ezagutzeko gogoa... Hamazazpi-hogei urte igarota irakurri nuen berriz, beste egoera batean: bigarren umea jaio eta 30 urteko hipoteka sinatu berritan. Lekutan zeuden³ gaztetako ametsak! Orduan, askatasun giro hura arnasten segitzeko hasi nintzen itzultzen, neuretzat, eta euskararekiko beti izan dudalako gogo berezia. Oso prozesu luzea izan zen, ez nuelako argitaratzeko asmorik, baina Villar ezagutu nuen gero eta zertan ari nintzen kontatu nionean, argitaratzera animatu ninduen. Oso gustura nago, liburu honek ni mundu honetatik aldentzea⁴ lortzen baitu, beste bat imajinatuz: izurdeak, denboraleak, haizeak...
Itzultzean, asko zaindu zenuen euskara. Kezka agertu izan duzu, aberastasuna galtzen ari delakoan...
Inolako ardurarik gabe hasi nintzen itzultzen, baina argitaratzeko pausoa egitea erabaki genuenean, ikaragarrizko erantzukizuna sentitu nuen. Batetik, ez naizelako itzultzaile profesionala, nahiz eta euskaldun guztiok izan itzultzaile halabeharrez⁵. Hori beste bidaia bat izan zen, Juliorenaren parekoa; beste unibertso bat ireki zitzaidan, dena zen zalantza, baita “egun on” nola itzuli ere. Oso garbi nuen itsas herrietako terminologia, esamoldeak... altxor handi hori ezkutatzen ari dela; hortaz, hori berreskuratzeko saialditxoa ere badago.
Zergatik merezi du euskara ikastea?
Batetik, herri bat ezagutzeko. Herri hau euskaraz da, eta herri baten arima arnasteko ezinbestekoa da bertako hizkuntza jakitea. Bestela, ezin da herri honen arimarekin bat egin. Bestetik, arrazoi hezur-haragizkoetara⁶ etorri nahi bada, komunitate oso bat ezagutzeko, euskaraz normal-normal bizi dena, euskaraz irakurtzen duena, euskaraz kantatzen duena, harremanak euskaraz egiten dituena...
Oriok Euskadiko Txapelketa irabazi berri du. Azkenekoz lortu zuenean, 2002an, tripulazioan zinen. Nola oroitzen duzu?
Atzo bertan izan balitz bezala. Gogoan dut nolakoa izan zen estropada hura, Zarautzen, oso-oso gogorra, hogei minutu Urdaibai gainetik kendu ezinik, artean⁷ egurrezko arraunekin. Baina 23 urte joan dira, ia mende laurdena!
Esatari zabiltzanean, ez zaizu sortzen garai haien nolabaiteko nostalgia?
Ez, batez ere lana gustatzen zaidalako eta oso kontzentratuta egoten naizelako. Gainera, arraunlariak ikusten ditut irteera aurreko estutasun horretan, arima txiki-txiki eginda jartzen denean, aurreneko minutuan etortzen den itomen⁸ hori... Une benetan konplikatuak dira, beraz, nostalgiarik ez. Beharbada, Kontxako Bandera irabaztear⁹ den traineruan egotearena, azken minutu horretan hor sentitzea, enperadorea Erroman sartzen zenean bezala, kar-kar! Halere, ez dut nostalgiarik sentitzen, ez.

Arrauneko Liga hastear da. Zein traineru ibiliko dira aurten ohorezko txandetan?
Gizonezkoetan, Orio, Zierbena, Donostiarra eta Urdaibai. Emakumezkoetan, Arraun Lagunak eta Tolosaldea, eta hor marra bat jarriko nuke. Ondoren, Orio. Eta gero zalantzak ditut: Donostiarra, Zumaia, Astillero... Ez naiz ausartzen laugarren zein ibil daitekeen esaten, oso pareko ikusten ditut.
Oriok Iker Zabala entrenatzailea eta Gorka Aranberri patroia fitxatu ditu, Urdaibain dena irabazi dutenak. Beraz, aurten faborito? Gipuzkoako eta Espainiako txapelketak ere irabazi ditu dagoeneko...
Ligarako, batik bat, hautagai¹⁰ nagusia Orio dela uste dut, bai; Kontxa beste kontu bat da. Orioren asmoa izan da proiektu irabazlea eratzea, bere ustez onenak direnak ekartzeko apustua egin du, bereziki patroi onena. Eta nik hiru indargune¹¹ ikusten dizkiot: ekarri duen jendea, urteetan harrobiarekin egin duen lan ona eta material ona daukala, kalitatezkoa eta asko. Baina ez zait iruditzen, oraindik behintzat, pasa den urteko Urdaibai bihurtuko denik, 18 arraunlariko taldea uztarri berera ekartzeko¹² denbora behar delako.

Orio faborito izateak zaildu egingo dizu lanean objektiboa izatea?
Laneko garaian, ez. Hala ere, jendeak niri buruzko uste bat dauka eta alferrik izango da zer esaten dudan. Batek uste badu ni Orioren aldekoa, edo kontrakoa, naizela, ezerk ez dio ideia hori aldaraziko. Arraunak badauka gauzak muturreraino eramate hori, eta nik ezin dut hori eraman. Arrauna logika belikotik bizi du jendeak, armarik gabe, baina lubakitik¹³, eta kazetarioi lubakiz lubaki ibiltzea tokatzen zaigu. Kazetariaz ez da inor fidatzen, denek dute harekiko mesfidantza puntua, baina ni lanera joaten naiz, ikusten dudana kontatzen dut eta kito. Hori ez zait batere kostatzen, ez daukat inolako arazorik, baina zenbait jendek ez du ulertzen. Arazoa da ez dakigula arrauna kamiseta erantzi¹⁴ gabe ikusten, eta horrek gatazkak dakartza, norberaren herrian edo herritik kanpo. Orion eta halako herrietan, jendea ez da haserretzen politikagatik, arraunagatik baizik, familian, lagun artean... Urtero-urtero egin dezaket arraunagatik benetan sufritzen duen jendearen zerrenda, batzuetan grina osasungaitzez¹⁵ bizi baita.
Zergatik gertatzen da hori?
Bi osagai daude hor. Batetik, kirol honen jatorrian bertan dagoena, kaiko giro gogorrean: harrapatutako arraina inork baino lehenago saltzeko lehia bizian heltzen ziren traineruak, broma gutxi orduan. Hori erro-erroan¹⁶ dago. Bestetik, traineruak herria ordezkatzen du, eta herriarekiko atxikimendua¹⁷ beldurgarria da, nazionalismoa baino lehenagokoak dira kostako herri horiek! Alde zoragarria ere badago, bukolikoa: arraunean denok batera egitearen metafora asko erabiltzen da. Eta herriaren izenean irabazita, jeneral erromatarra bazina bezala sartzen zara herrian. Egoera deseroso guztiak jendeak heziera¹⁸ onaren marra zeharkatzen duelako gertatzen dira.
Arau berria aurten: traineru batean gutxienez harrobiko lau arraunlari egotea. Harrobia lantzeko neurri egokia izango da?
Nolabaiteko iraultza dakar arraun mundura, albo kalteak¹⁹ zenbait trainerurentzat, estropadetan eta emaitzetan, eskas dabiltzalako harrobiko arraunlariekin, kalitateari eta kopuruari dagokienez. Bermeo eta Zierbena dira adibide argiak, azken urteotan haiek erabili dituztelako harrobiko arraunlari gutxien. Ez naiz ausartzen esaten zer egin duten ondo eta zer gaizki, ez bainaiz han egon, baina errealitatea da beste traineruek ez dutela aparteko arazorik aurtengo kupoak betetzeko, maila gehiegi jaitsi gabe. Hori, gehienbat, Ligan antzemango da. Beste gauza bat da Kontxa, edo txapelketak, hor ez direlako kontuan hartuko kupoak.
Zer egin arrauna erakargarria izan dadin gazteentzat?
Arraunak badauka jendea kateatzen²⁰ duen osagai pare bat: batetik, talde lanaren paradigma da, bakarrik ez zoaz inora arraunean; bestetik, naturarekin, itsasoarekin, duen zuzeneko lotura. Dena den, gizartea aldatzen ari da, eta gero eta gazte gutxiago datoz. Arazo demografikoa hor dago, baina baita kirol eskaintza ikaragarria ere. Orion, garai batean, futbola edo arrauna, ez zegoen besterik; orain, aldiz, eskubaloia, eskalada, mendi lasterketak, txirrindularitza, surfa, errugbia... denetik dago. Arraunak arazo oso serioa dauka epe ertainera²¹.

KOLKOTIK

Zer eman dizu arraunak? Munduan egoteko modu bat.
Eta kendu? Zenbaitetan, lo ordu asko.
Zer da itsasoa zuretzat? Itsasoa garela uste dut.
Biharko egunkarian irakurri nahiko zenukeen albistea? Palestinar Estatua eraiki dela eta Israelek egindako guztiagatik ordaindu beharko duela.
Playlist batean falta ezin den euskal kanta? Itoizen Ezekielen Prophezia.
Zer izan nahi zenuen txikitan? Errealeko futbolaria.
Bizio bat? Ondo zerbitzatutako kaña bat.
Zerk ateratzen zaitu zeure onetik? Euskara jasaten ari denak, kanpotik eta barrutik. Daukagun axolagabekeriak²².
Sakelakoa etxean ahazten bazaizu... Nire ametsetako bat, eta uste dut lortuko dudala, sakelakorik gabe bizitzea da.
Noiz deskargatuko duzu WhatsApp? Burua galtzen ez badut, sekula ez. Jarrera kontua da.
Nolakoak dira zure ametsetako oporrak? Belaontzi batean, parrilla ez dadila falta, eta urpean igerian.
Kirolarekin zerikusirik ez duen zaletasun bat? Musika eta irakurtzea, historia batez ere.
Zer janari ez da falta inoiz zure sukaldean? Marmelada! Falta bada, urduri jartzen naiz.
Zer plater ateratzen zaizu oso ondo? Arraina parrillan.
Zer egiten duzu lasaitu beharra duzunean? Korrika egin ondoren, bainua hartu.
Igande arratsalderako plana? Normalean, lan egiten dut, eta oso gustura egoten gara kirol erredakzioan.
Bizitzako plazer txiki bat? Gosaldu ondoren ohean sartzea, egunkaria irakurtzera.
Nor da zuretzat heroia? Kalean bizi dena, ez ilusiorik ez beste ezer ez daukana.
Labur, nolakoa da Ibon Gaztañazpi? 48 urteren ondoren, arrastorik ere ez daukat!

1. Errio: ría (es), ria (fr).
2. Aurrena: lehenengo, lehenik eta behin.
3. Lekutan egon: oso-oso urrun egon, aspaldiko garai batean.
4. Aldendu: evadir(se) (es), s'échapper (fr).
5. Halabeharrez: inevitablemente (es), inévitablement (fr).
6. Hezur-haragizko: de carne y hueso (es), en chair et en os (fr).
7. Artean: todavía (es), encore (fr).
8. Itomen: larritasun, estutasun, angustia.
9. Irabaztear egon: irabazi aurreko unean egon, irabazteko zorian egon.
10. Hautagai: candidato, -a (es), candidat (fr).
11. Indargune: punto fuerte (es), point fort (fr).
12. Uztarri berera ekarri: ondo koordinatu, jarduteko modua bateratu.

13. Lubaki: trinchera (es), tranchée (fr).
14. Erantzi: kendu.
15. Osasungaitz: malsano, -a (es), malsain, -aine (fr).
16. Erro: raíz (es), racine (fr).
17. Atxikimendu: adhesión (es), adhésion (fr).
18. Heziera: educación (es), éducation (fr).
19. Albo kalte: daño colateral (es), dommages collatéral (fr).
20. Kateatu: enganchar(se) (es), accrocher (fr).
21. Ertain: medio, -a (es), moyen, -enne (fr).
22. Axolagabekeria: despreocupación (es), insouciance (fr).