MAITE LARBURUk (Hernani, 1979) bakarkako bigarren diskoa atera du: Krak. Biolin jotzailea, Amsterdamen espezializatu zen antzinako musikan, eta 2018an itzuli zen Hernanira, Europako erdialdeko talde onenekin jotzen ibili eta gero. Martxotik, Amua antzezten dabil, Fuchs anaiekin. M. Egimendi. Argazkiak: Amaia Zabalo.
Nola eragin dizute Amsterdamen bizi izandako 16 urteek?
Eragin handia izan dute, batez ere lanean hasi nintzenetik. Antzinako musika jotzen duten talde askorekin egin dut lan, mota askotakoak. Belgikan, Frantzian, Herbeheretan eta Alemanian ibilita ikasi dut, gehienbat, ofizioa. Beren jakiturian oso aberatsak diren esperientzia handiko musikariei zor diet ofizioa, kontserbatorioan ere asko ikasi arren. Gainera, beste zazpi pertsonarekin partekatutako erdi komuna batean bizi izan nintzen, eta han ere asko ikasi nuen bizitzaz.
Beste estatus bat dute han kulturgileek?
Bai, musika klasikoarekiko tradizio handiagoa dago, antzinako musikarekiko jakituria orokor zabalagoa. Jende askok ikasten du musika, jende asko da musikari amateurra, orkestra eta abesbatza amateurrak daude, eta horiek guztiek musika kontsumitzen dute. Adibidez, nik hemen ezin dut antzinako musika egin, edo oso gutxi; kanpora joan behar dut horretarako, hemen beste era bateko zirkuituak daudelako. Hemen badira erakundeek ordaindutako orkestrak, ikusleak dituzte eta errespetatu egin behar dira, baina musikari autonomoek beste eskubide batzuk dituzte Europako erdialdean eta Frantzian, beste edozein langilek bezala. Hemen, ordea, ez, ez dagoelako hainbesteko eskaerarik eta musika hobbytzat hartzen delako oraindik ere. Denon ardura da horri buelta ematea, baita musikariona ere, gure ogibideaz errespetua eraiki behar dugulako, lana serio hartuz eta eginez. Ofizioa erreibindikatu eta “Musikaria naiz” lotsarik gabe esan behar dugu. Denon lana da, badago oraindik zer egin, ea lortzen dugun!
Euskaldunok kultur kontsumitzaile onak gara?
Baietz uste dut, baina horretan ez dut esperientzia handiegirik, nire musikagintzaren zatirik handiena atzerrian garatu baitut. Hemen jendea leiala da zerbait gustatzen zaionean, horrek asebete egiten duela dakienean. Oso gizarte tribala garenez, tribuaren babesa eta beharra ditugu; euskaldunoi tribu horretan kontsumitzea gustatzen zaigu, hemen zailagoa da kultura edo beste zerbait bakarka kontsumitzea. Baditu alde onak: tribu osoa zerbaiten kontsumitzailea bada, tribu osoaren leialtasuna duzu.
Zu ez zara aktorea. Nola gertatu zen Amua antzezlanerako musika egitetik protagonista izaterako jauzia?
Hasieran, nire papera zein izango zen ez nuen ondo ulertu. Maitasunaren gaineko antzezlan baterako musika sortuko nuela eta pertsonaietako bat izango nintzela uste nuen. Ez naizenez aktorea, oholtzan instrumentuekin egongo nintzela eta noizean behin esaldiren bat bota beharko nuela pentsatzen nuen. Denbora aurrera joan ahala ohartu nintzen nire pertsonaia protagonista zela, eta hor hartu nuen sustoa. Azkenean, zorionez, pandemiak Euskal Herrian egoteko eta denbora izateko aukera eman dit, baita gauza guztiak asimilatu eta aurrera eramateko gaitasuna ere.
Zer moduz sentitu zara aktore lanean?
Ni musikaria naiz, ez naiz aktore sentitzen, performer baizik. Alde horretatik, agian, badaukat abantailaren bat oholtza gainean egoteko, baina aktore izatea beste kontu bat da, eta hor galduta ibili naiz. Ez testuak buruz ikasteko, horretarako badudalako erraztasuna, baizik eta gorputzarekin izateko aktore, ez hitzekin bakarrik. Agertokian mugitzeaz, gorputzaren erabileraz... ez nekien ezer.
Maisuak ere ez dira edozein, Fuchs anaiak...
Ez, Manex eta Ximun alde banatan ditut, eta Philippe Ducou koreografoarena ere laguntza ikaragarria izan da. Lanabesak eman dizkit gorputza erabiltzeko. Antzerkia dantza dela ulertu dut, taula gainean egiten dugun edozer koreografia dela. Kontua da gorputzarekin ere adierazkorra izatea, ez bakarrik ahotsarekin edo soinuarekin. Hori deskubritzea oso polita izan da, eskerrak haiek lagundu didaten!
Bakarkako zure bigarren diskoa kaleratu berri duzu. Zer da Krak?
Zati pilo batez osaturiko ontzia, hainbat proiektutatik jaso ditudan zati puskatuak. Batzuk Amua antzezlanerako sortu nituen, eta badira Harkaitz Canorekin duela urte batzuk egin nuen Fruitu Arraroak proiekturako sortutako beste batzuk ere. Badago emakumezko anonimo batek idatzitako bertso batzuk musikatuz egindako abestia, Itoizen As noites da Radio Lisboa kantaren bertsio bat ere bai, eta neure eguneroko kantugintzatik eratorritako beste batzuk. Horrexegatik jarri diot Krak izena diskoari, baita pandemia gizartean krak handia izan delako ere. Nire bizitzan ere bai: hura hasi arte, nire ogibide nagusia Europako erdialdeko zirkuituan antzinako musika jotzea zen, baina gero bidaiak desagertu eta antzokiak itxita egon dira Europa aldean. Ondorioz, nire lanbideak antzerkira jo du, eta bazter samarrean zegoen nire kantugintzak denbora gehiago hartu du.
Sormenerako emankorragoak dira krak egiten deneko garaiak?
Benetan lur jota zaudenean... Krak batzuk, edo barruan beti dagoen zulo hori, ezerekin betetzen ez dena eta beti eskean ari dena... Krak horretan, erantzunik gabeko galdera asko daude, eta sarritan izaten dira sormenerako akuilu. Beharbada, badago sortzea krak egoera batean izandako bizipenetatik, baina denbora batera, sortzeko indar handia behar delako. Alabaina, pozetik ere sor daiteke, ez dago zertan lur jota egon, mito handia da hori. Sortzaileak beti izaten du makineria martxan, eta, azkenean, edozerk pizten dizu printza. Denbora luzea ematen dugu gure inguruan hormak eraikitzen, minik ez hartzeko, eta horiek hausten direnean eta zerbaitek bihotza ukitzen digunean... egundoko mina hartzen dugu. Baina hautsi egin behar dira bihotzera iristeko, hortxe daudelako nolabait gure esentzia eta egia, eta horiek ere beharrezkoak dira sortzeko. Azken finean, egoaren dantza da. Oso puztuta baldin badaukazu, behar duzu krak bat, zaplazteko pare bat, umil samar mantentzeko; bestela, ezin da ezer interesgarririk sortu.
Krak diskoa egin duena eta biolinaz antzinako musika jotzen duena, bi Maite dira?
Ezetz esango nuke... edo bai. Bakarka hasi aurretik, Neighbor bikotean egin nituen bi diskoetan, ez dago ia biolinik, antzinako musika eta nire kantugintza erabat bereizten nituelako. Klasikoa jotzeko partituraren beharra nuen, horixe izan delako nire musika hezkuntza; kantua, aldiz, zerbait askeagoarekin lotzen nuen. Gero, beste instrumentu batzuk jotzen hasi nintzen, eta bakarkako lehen diskoak (Hezurren azpian) atea zabaldu zion biolinari. Orduan uztartu ziren bi mundu horiek. Horregatik diot ez dela Maite desberdina, azkenean musika beti pasatzen delako nigandik, ahotsa, gitarra zein biolina erabili; Vivaldiren kontzertu bat eskaintzen badut ere, musika nigandik pasatzen da. Ikusleak eta giroa ezberdinak dira, baina niretzat kontzertua ematea da, nahiz eta agian neure musikarekin ardura handiagoa sentitu neu naizelako horren aurpegia. Halere, batzuetan antzinakoarekin ere... Orkestra handiagoan lasaiago egon zaitezke, baina ganbera musika bada, gutxi bagara edo irratiren bat grabatzen ari bada, estres handia sumatzen dut.
”Euskal emakume musikarien kalitateko loraldia dugu” esan zigun ekainean Amaia Zubiriak. Ados zaude?
Alde batetik, bai, baina gizonak dira oraindik gehiengoa. Europan, antzinako musikaren zirkuituan, inoiz ez zait zuzendari emakumerik egokitu, andre askorekin lan egin izan dudan arren. Hemengo zirkuituan, oraindik ere gizonezkoak dira argi eta soinu teknikariak, estudio eta antzokietako langileak, muntatzaileak... eta zenbait instrumenturen jotzaile gehienak ere bai. Behin bakarrik egin dut lan soinu teknikari emakume batekin. Hori bai, kantatzen uzten digute. Kantari asko dira emakumezkoak, baina hori oso estereotipikoa da eta beti gertatu izan da. Egia da hemen eta orain emakume musikari asko ari direla agertzen, eta instrumentistak eta kantu sortzaileak ere badira. Loraldi modukoa badago, bai, eta Amaia Zubiriaren belaunaldiarekin alderatuz gero... atera kontuak! Bidea, ordea, luzea da oraindik.
Hainbat hizkuntza dakizkizu eta kanpoan ez zaizu euskara ahaztu. Bi arrazoi euskara ikasteko?
Bat, ateak zabaltzen dituela, batez ere zure baitan. Ezagutzen ez zenuen norbait aurkituko duzu zuregan zure burua beste hizkuntza batean adierazten ari denean. Ateak besteengan ere zabalduko dizkizu: beste pertsona batzuk ikusiko dituzu, inoiz ikusi ez dituzun moduan, beren burua euskaraz adierazten dutenean. Izan ere, kultura bat eta jende bat ezagutzeko modurik zuzenekoena bere hizkuntzaren bitartez da. Horrek ate asko zabaltzen dizkizu, eta altxorrak daude atzean. Beste arrazoi bat da oso ona dela egunero gimnastika egitea. Eta hizkuntza bat ikastea gimnastika egitea da: ahoarekin, eztarriarekin, mingainarekin eta buruarekin. Gainera, hizkuntzak ikastea alzheimerra eta beste hainbat gaixotasun ekiditeko oso modu osasungarria da, eta komeni zaigu.
KOLKOTIK
Musika tresna bat?
Ahotsa.
Musikari bat?
Johann Sebastian Bach.
Entzun duzun kontzertu gogoangarri bat?
Amsterdamen, You Us We All opera, Shara Novak idatzia.
Zein kontzertu ikus ez izanaren pena duzu?
Ezin izan nintzen joan Johann Sebastian Bachen Matthäus-Passion obraren lehendabiziko estreinaldira...
Zeuk eskainitako kontzertu baten ondoren, zer?
Garagardo bat.
Musikaria ez bazina, zer?
Entzulea.
Ahotsa zaintzeko erremediorik onena?
Jengibrea eta limoia.
Larunbat gau baterako planik onena?
Belarretan etzan eta izarrei begira egon, podcast bat entzuten.
Zer ez da falta inoiz zure etxeko hozkailuan?
Jengibrea.
Zer moduz konpontzen zara sukaldean?
Ondo edo... Baina etxean sukaldari bat daukat, beraz...
Biharko egunkarian irakurri nahiko zenukeen berria?
Pobrezia desagertu egin dela.
Zerk galarazten dizu loa?
Buru barruko mamuek.
Zer egiten duzu erlaxatu beharra duzunean?
Arnasa hartu.
Zer ikusten duzu ispiluaren aurrean jartzen zarenean?
Denbora.
Nola ikusten duzu zeure burua 20 urte barru?
Ez dut ikusten.
Non bilatzen duzu inspirazioa?
Hezurren azpian.
Hitz batean, nolakoa da Maite Larburu?
Pospoloa.
