NAHIA ZUBELDIA (Donibane Lohizune, 1982) Lumi taldeko kidea da, Manu Matthysekin batera. 2020ko udazkenean, Hendaiako Nekatoenea Artisten Egoitzan egon zen, eta, han idatzitako hainbat olerki kantu bihurtuta, Bezperen dirdira (UsoPop Diskak) lana kaleratu du oraintsu. M. Egimendi. Argazkiak: Amaia Zabalo.

Nola joan da prozesua?

Nekatoenean hilabeteko egonaldia antolatzen dute urtero, artista batek lasai egiteko bere sorkuntza lana han. 2020an, Elkanoren mundu bira proposatu zuten gai gisa, eta nire proiektua aurkeztu nuen deialdira: Elkanori eta itsasoari buruzko olerkiak sortzea, gero Lumi taldearekin musika jarri eta diskoa osatzeko. Irabazi egin nuen eta 25 poema inguru idatzi nituen han. Horietatik bederatzi sartu dira disko berrian, eta beste sei atxiki ditugu diskoarekin batera doan liburuxkan. Ametsa izan zen han idazten egon ahal izatea, beste zereginik gabe, biziki maite baitut idaztea. Oso zaila da horretarako bakarrik denbora hartzea, ofizio bat eta seme-alabak edukita.

“Jendeak itsasoan hiltzen segitzen du, borondate politikorik ez delako”

“Maite dut bilatzea, beti izan dut gauza ezberdinak saiatzeko kuriositatea”

“Denok dugu nortasun anitza, bakoitzak barnean mila aurpegi ditugu”

“Iduri du nahikoa dela itzulpena egitea euskaldunak kontent izateko”

“Hizkuntza bat eskolan ikas daiteke, baina ongi ikasteko bizi egin behar da”

“Euskararekiko errespeturik ezak neure onetik ateratzen nau”

Lanak itsasoaren hainbat aurpegi erakusten ditu; batek etorkinen hilerri bilakatu den itsasoarena...

Olerki hori ez da abesti bihurtu, baina liburuxkan dago, bai. Imajinatzen nuen zer handitasun zuen Elkanok itsasoa aitzinean zuelarik. Orain, mundua ttipi-ttipia bilakatu da, eta, halere, mugak hor daude. Jendeak itsasoan hiltzen segitzen du, ez teknikak ez duelako aurrera egin, baizik eta borondate politikorik ez delako.

Bogotan izan zarete Bezperen dirdira aurkezten, ezta?

Bai, otsailean joan ginen, Etxepare Institutuari esker. Biziki harrera ona izan eta bikain pasatu genuen. Diskoaren aurkezpen ofiziala, berriz, Donibane Lohizunen egin genuen, duela hilabete. Kontzertu berezia izan zen, gurekin kantu batzuk jotzera etorri ziren lagun musikariekin. Liburuxkako olerkiei ere tokitxoa egin genien: Ximun Fuchs bertan izan ez arren, haren ahotsarekin grabatutako olerki bat gure soinuekin nahasi genuen. Hurrengo kontzertua EHZn egingo dugu, eta gero atsedenaldia hartu beharko dugu, haurra jaioko delako. Udazkenean, berriz hasi eta Hegoaldean ere aurkeztu nahi dugu, baina oraindik ez dut ezer esango, ez dagoelako zehaztuta.

 Iparraldeak eta Hegoaldeak ba al dute kultur harreman nahikorik?

Gero eta gehiago. Hasieran, beharbada, ez genuen hala sentitzen, baina orain bai. Kasik hemen bezainbeste jotzen dugu Hegoaldean, eta interesa dagoela sumatzen dugu. Pitinka-pitinka, gure izena pixka bat ezagunagoa egiten zaio jendeari, eta atsegina da guretzat, han euskaldun kopurua handiagoa delako eta jendeak kantatzen duzuna ulertzea goxoa delako. Hemen ere gertatzen da hori batzuetan, baina ez beti, eta jendeak ez ulertzeak frustrazioa sortzen digu, ez baitakigu zer egin. Aurkeztu? Frantsesez azaldu? Hori ere ez da naturala... Horrelako burutazioak desagertzea atsegingarria da.

Manu Matthysekin Lumi osatuta, musika elektronikoan bide erabat ezberdina hasi zenuen?

Maite dut bilatzea, beti izan dut gauza ezberdinak saiatzeko kuriositatea. Musikan, familian hasi nintzen, bazkarietan-eta beti kantatzen genuen, eta etxean beti izan da euskararekiko atxikimendua. Agertokira lehen aldiz Haurtzarrak rock taldearekin igo nintzen, eta nire lehen taldea metal talde bat izan zen. Gero, Unama sortu genuen, folka eta euskal kantuak, nebarekin eta lehengusu-lehengusinarekin, eta horrek luzaz iraun arren, poliki-poliki hiltzen ari da. Pop-rock estiloan ere aritu nintzen, Samatsa taldean munduko kantuen bertsioak egiten ditugu... Lumi, berriz, Manurekin topo egin nuenean sortu zen: lizeoko laguna aspaldian ikusi gabe, jaietan aurkitu, eta musika elektronikoan zebilela aipatu zidan. Nik Donostiako Koldo Mitxelena gunean eman behar nuen kontzertu baterako kolaborazioa proposatu nion, eta, ongi pasatu genuenez, egun bateko kontzertua izan behar zuena Lumi proiektua da orain.

Unama hiltzear? 2019an atera zenuten bigarren diskoa...

Bai, baina urteak ziren ez genuela elkarrekin jotzen, kantu batzuk ia bukatuak izan arren. Horiek disko batean bildu eta aurkezpen kontzertu batzuk egin genituen, baina gero... Egutegi eta antolaketa kontuak tarteko, horretan geldituko dela uste dut. Gainera, familia proiektua denez, ez zaigu egingarria iruditzen batek uztea eta, hori ordeztuta, besteok jarraitzea. Gerta liteke jarraitzea, baina oraingoz ez dago asmorik.

Unamako Nahia eta Lumikoa musikari bera dira?

Ni berdin sentitzen naiz batean eta bestean, ez naiz beste norbait bilakatzen. Denok dugu nortasun anitza, bakoitzak barnean mila aurpegi ditugu, eta bat gehiago adieraziko da toki batean eta bestea beste batean. Hala ere, nahiz eta estiloak oso desberdinak izan, ahotsen harmoniaren gustu hori bietan da. Iluntasuna eta malenkonia kutsua ere bietan antzeman daitezke. Ezberdintasunak ere badira, baina itxurazkoak funtsezkoak baino.

UsoPop Diskak etxearekin atera dituzue bai Unamaren bai Lumiren azken diskoak.

Anitz eskertu dugu UsoPopekin lan egitea: ez da autoekoizpenetik oso urrun, oso etxe txikia da eta lagun artean gara, lanak aski naturalki elkarbanatzen dira. Musika jotzen duzunean, gaur egun sare sozialetan saltzen jakin behar da. Eta diskoaren berri ere eman behar da inguruan, grafismoa landu... Azkenean, musika egitea da gure lana, baina diskoa egitea musika jotzea baino askoz gehiago da, eta eskertzen da ondoan norbait izatea.

UsoPop elkartearen Mapa Galduak proiektuan egongo zara urrian?

Ideia da Usopop diskoetxean edo inguruan diskoa atera duten taldeetako kide batzuk biltzea eta elkarren artean musika sortzea. Mapa Galduak jaialdi bat da, ohiko kontzertu formatuarekin, baina baita ibilaldi bat ere, egun batez, Saran barna. Entzuleak sarrera erosten du, baina ez daki nor eta non entzungo duen: leku batera iritsi, eta kontzertutxo bat ikusten du, handik beste toki batera joanda beste kontzertutxo bat... halako ibilalditxo bat egiten da. Musika jaialdia bada ere, zerbait berria asmatzen saiatzen dira, formula zabalagoa. Nahiz eta proiektu bikaina izan, pentsatzen dut ezingo dudala parte hartu, osoki behintzat, haurra udan sortuko zaidalako. Izan ere, asmoa da astebeteko egonaldia egitea musikarien artean Larhungo kaskoan dagoen bentatxoan eta gero han landutakoa eskaintzea.

Itzultzailea zara lanbidez. Euskara zaila da?

Ezetz errango nuke, badira laster eta ongi ikasi duen jendearen adibideak inguruan. Elebakarrentzat ez da erraza, euskara oso desberdina delako eta ez duelako beste hizkuntzen antzik. Zailtasuna hor da, nonbait, baina prest izan behar da beste modu batera pentsatzeko eta beldurrak uzteko. Euskararen zailtasuna praktikatzea da, nire ustez, euskaldun jendea falta delako. Jendeak, batzuetan, ikasi ondoren erabiltzeko paradak falta ditu; orduan, zaila da maila atxikitzea, zeren eta hizkuntza bat eskolan ikas baitaiteke, baina ongi ikasteko bizi egin behar da. Zailtasun hori, halere, ez da hizkuntzarena, soziopolitiko-demografikoa baizik. Ez da astebeteko lana, baina ikastea, nahi duenarentzat, egingarria da. Motibazioa eta inguruan jendea izanez gero...

Zergatik merezi du euskara ikastea?

Batetik, hemengo hizkuntza delako. Inori ez litzaioke bururatuko herri batera joan eta hango hizkuntza ez ikastea. Denak ez dira nirekin ados izanen, baina zinez hemengoa izateko, herri hau ulertzeko eta herri honen parte izateko, euskara ezinbestekoa da. Euskara mundua ikusteko manera bat da, hemengo manera, eta pena da hori galtzea.

Zer sentitzen duzu euskarazko itzulpenetan akats handiak ikustean?

Amorrua! Hemen bada Etxe Peio izeneko denda bat, frantsesez Maison Peio. Hiztegian maison euskaraz nola esaten den begiratu dute, eta kito. Bi hitzekin akatsa egitea ere... Dena den, alde batetik, gero eta interes handiagoa aitortzen zaio hemen euskarari, gero eta gutxiago jotzen da azpiko gauzatzat. Beste alde batetik, ordea, iduri du nahikoa dela itzulpena egitea euskaldunak kontent izateko. Euskaraz akatsen bat badela jakinarazten diezularik, ez diote garrantzirik ematen frantsesez inondik inora ere onartuko ez luketenari. Amorrua eta pena ematen du, baina pazientzia, denbora eta edukazio gehiago beharko ditugu, eta jendeari azaldu zergatik den garrantzitsua euskaraz ere zuzen idaztea eta mintzatzea.

Pentsatu duzu inoiz itzulpengintza utzi eta musikatik bizitzea?

Itzulpengintzan autonomo aritzen naiz, eta askatasuna abantaila handia da: noiznahi eta nahi adina lan egin dezaket; gutxiago egiten badut, gutxiago kobratuta, noski. Eta edonon egin dezaket, etxean zein Bogotan. Beraz, ez dut hori erabaki nahi, zeren eta inguruko batzuk, Manu bera, kasurako, saiatu baitira musikatik bizitzen, baina horrek eskoletan irakastea edo musikaren beste arlo batzuk lantzea dakar maiz, zuzenekoetatik bakarrik bizitzea zaila delako. Hortaz, ez nuke nahi musika obligazio bilakatzea. Horregatik segitzen dut itzulpenak egiten. Diskoa atera ahal izateko, lan pixka bat gutxiago egin dut; beste tarte batzuetan, aldiz, gehiago. Izan gintezke neguan itzultzaile eta udan musikari, kar-kar!

KOLKOTIK

Biziko zinateke luzaroan itsasorik gabeko leku batean? Bizi izan naiz Lapurdiko barnealdean, baina itsasoan noiznahi bustitzeak ez du preziorik.

Zer liburu duzu mesanotxean? Miñan (Ibrahima Balde eta Amets Arzallus). Aita Santuak ere gomendatu badu... kar-kar!

Oporretarako leku on bat? Galiziako oroitzapen ederra daukat: ondo jan eta edaten da, merke, eta itsasoa ere hor da.

Zer ez da falta inoiz zure hozkailuan? Gutxitan egoten da hutsik, jatea eta janaria prestatzea biziki maite dut. Barazki freskoak beti ditut.

Zer plater prestatzen duzu ongi? Aldatzea maite dut. Azken boladan, arrautza marinatuak. Eta bizkotxarekin ere inprobisatzen dut, garaiko fruituen arabera.

Larunbat gauerako planik onena? Afari ona lagunekin.

Zerk galarazten dizu loa? Garai honetan, honek (sabela irribarrez seinalatuz).

Biharko egunkarian irakurri nahiko zenukeen albistea? Agintari politiko fidagarri, interesgarri eta zintzo bat hautetsi berri izan dela.

Pertsonaia historiko bat? Angela Davis.

Zer egiten duzu erlaxatu beharra duzunean? Pianoa edo musika (ahotsak) entzun eta arnasa hartu.

Itzultzailea izateak daukan gauzarik onena? Ordutegiak eta lantokia hautatzeko askatasuna.

Eta txarrena? Pantailarekin buruz buru egotea.

Zer ikusten duzu ispiluaren aurrean jartzen zarenean? Egunero aurpegi desberdina.

Nola ikusten duzu zeure burua 20 urte barru? Seme-alabak, aski hurbil; eta, beharbada, amama eginda. Musikan, berriz, gauza berriak saiatzen.

Bizitzako plazer txiki bat? Besarkada bat seme edo alaba batekin.

Zerk ematen dizu lotsa? Bilkura batean, jende artean, mintzatzeak.

Eta beldurra? Klima aldaketak, seme-alabei utziko diegun mundua hartzen ari den bideak.

Zerk ateratzen zaitu zeure onetik? Euskararekiko errespeturik ezak.

Labur esanda, nolakoa da Nahia Zubeldia? Animalia soziala, maite dut jendez inguratua izatea. Eta familiaren eta lagunen zalea.