Zorionak, Napoli! Tanti auguri zure 2.500. urtebetetzean! Urteurrena dela eta, Italiako hiririk famatuenetakoak sekulako ospakizunak antolatu ditu aurten. Beharbada1, Italiako estereotipoak irudikatzen ditu Campania eskualdeko hiriburuak. Nolanahi ere, Napolik beti izan du garrantzi handia arlo askotan; batez ere kultura, turismo eta janari kontuetan. Napolira joatea ez da bidaia soila, esperientzia paregabea baizik. Italian esan ohi den moduan,Vedi Napoli e poi muori (Napoli ikusita, hil zaitezke), alegia. Alessandro Ruta. Argazkiak: Eba Arratibel.
Partenope
2.500. urtebetetzea, ados. Baina nola jaio zen Napoli? Nork sortu zuen? Beti bezala, mitoak eta kondairak nahasi egiten dira. Napoliri dagokionez, jainko batekin egingo dugu topo: Partenope. Horregatik da napolitarren ezizenetako2 bat partenopei, alegia, partenopetarrak. Nor zen Partenope? Greziar mitologiako sirena bat, gaur egun Napoli hiria dagoen tokian hil zena (Antzinako Greziako kolonia izan zen), Castel dell'Ovo gazteluaren parean. Mitoaren arabera, bere buruaz beste egin zuen. Homeroren Odisean kontatzen denez, Ulises sorgintzen saiatu zen Partenope, beste bi sirenarekin batera. Ulises, sirenen arriskuaz jakitun3, bere itsasontziko mastari4 lotuta ez zen sorginkerian jausi, eta etxerako bidean jarraitu zuen bere odisean. Horrek Partenope tristatu zuen, eta zapuztu5.
Pizza
Pastaren antzera, nork ez du ezagutzen Italiako sinbolo hau? Bada, lehenik eta behin, pizza ongi bereizi behar da: gauza bat da pizza, oro har, eta beste bat pizza napoletana. Pizza, berez, Napolin sortu zen, baina pizza arruntaren eta Napolikoaren arteko benetako desberdintasuna masaren altuera da: Napolikoak handiagoa izan behar du. Pizzaren gainean jarritako osagaiak ere oso garrantzitsuak dira. Famatuena Margherita da. XIX. mendean sortu zuten, Italiaren batasun prozesua amaitu ostean. Tomatez, mozzarella gaztaz eta albakaz6 egina, Italiako bandera omentzen du, Margherita Italiako lehen erregina izan baitzen. Gaur egun, pizzerietan pizza napoletana ikusiko dugu, baina osagaiak tomatea, albaka eta antxoak ditu.
Antzerkia
Erroma Italiako zinemaren hiriburua den bezala, Napoli antzerkiaren erreferentzia da. Bertan, antzerkia bizimodu bat da, eta, askotan, lehen eszenatokia, kalea bera. Napolik berezko estiloa dauka, baita estereotipoak ere: gazte alferrak, familia drama zaratatsu eta gehiegizkoak7 (sceneggiata izendatzen da Napolikoa den antzerki genero hori), umore gazi-gozoa8... Iraganean, aktore eta zuzendari askok arrakasta handia lortu zuten. Esaterako, antzerkian, Eduardo De Filippo aktorea maisua izan zen; zineman, berriz, Totò eta Massimo Troisi; edo Oscar sarietan, zuzendari onenarena jasotzeko lehen emakume hautagaia, Lina Wertmüller, 1977an. Egun, nola ez, Paolo Sorrentino da Napoliko ordezkaririk ezagunena.
Ponpeia
Urtez urte, turismoak betetzen du Napoliko altxortegia9. Jendea joaten da ongi jatera, kafe goxoa edatera, Diego Armando Maradona futbolariari omenaldia egitera eta, batez ere, Ponpeia bisitatzera. Ikerketen arabera, 2024. urtean izan zen Napoli, lehen aldiz, Italian turista gehien jaso zituen hiria, Erroma, Firenze eta Veneziaren aurretik. Horretan, Ponpeiak meritu ikaragarria dauka, noski: iaz, ia 4 milioi pertsona joan ziren erromatarren garaiko gune arkeologikoa ikustera. Leku magikoa da, egia esan. Duela zenbait urte, turistak ez ezik, kontzertu oso berezia ere jaso zuen: Pink Floyd taldeak, 1972an, bertako anfiteatroan jo zuen, koliseo batean egongo balitz bezala.
1. Beharbada: agian, igual, akaso.
2. Ezizen: sobrenombre (es), surnom (fr).
3. Jakitun: konturatuta, ohartuta, jakinda, jakinaren gainean.
4. Masta: mástil (es), mât (fr).
5. Zapuztu: frustratu.
6. Albaka: albahaca (es), basilic (fr).
7. Gehiegizko: excesivo, -a (es), excessif, -ive (fr).
8. Gazi-gozo: agridulce (es), aigre-douce (fr).
9. Altxortegi: tesorería (es), trésorerie (fr).
